WYBRANE KOLEKTYWY AWANGARDY JAPOŃSKA
Nika Błaszczak
Marcin Piasecki
Powojenne kolektywy japońskiej awangardy przesiąka historia i wydarzenia gospodarcze oraz polityczne, które miały olbrzymi wpływ na społeczeństwo. Czasem nawet nie zdajemy sobie sprawy, jak przeszłość wpływa na naszą teraźniejszość.
Dlatego warto badać, interesować się i pytać. Poznawać motywy i sięgać po więcej. W ostatniej części naszej trylogii spróbujemy otworzyć się na ciekawość i pozostawimy was z otwartą furtką do zgłębienia tematu japońskiej awangardy.
Od 25 listopada 2021 roku w Galerii Zachęta dostępna dla zwiedzających jest wystawa
„Między kolektywizmem a indywidualizmem - awangarda japońska w latach 50. i 60. XX wieku”.
„Między kolektywizmem a indywidualizmem - awangarda japońska w latach 50. i 60. XX wieku”.
Dzięki wystawie mamy okazję zapoznać się z pracami awangardowej sztuki japońskiej, jakie powstały na przestrzeni dwóch historycznych dekad – lat 50. i 60. ubiegłego wieku.
Wystawa prezentuje po raz pierwszy w Polsce awangardową sztukę japońską dwóch historycznych dekad, czasu przełomowych zdarzeń i przemian, w wyniku których wyłoniła się Japonia znana nam dzisiaj. Składa się z dzieł najważniejszych artystów tamtego czasu, rzadko pokazywanych poza Japonią, oraz z dokumentacji ówczesnych ruchów awangardowych.
Zgodnie z informacją prasową, przedstawiono dzieła twórców, którzy zerwali z konwencjonalnym pojmowaniem sztuki. Skupiono się na powstających w tym czasie awangardowych grupach i nieformalnych nurtach artystycznych.
Okres niespokojnych politycznie latach pięćdziesiątych pokazują dzieła i dokumenty archiwalne grup takich jak Jikken Kōbō, Demokratyczne Stowarzyszenie Artystów, Stowarzyszenie Artystyczne Gutai, Kyūshū-ha (Szkoła z Kiusiu) czy kolektyw fotograficzny Vivo.
Z kolei lata sześćdziesiąte przyniosły wiele wybitnych realizacji przedstawicieli starszej generacji, a także zaowocowały twórczością nowego pokolenia, którego radykalne instalacje, akcje i happeningi zmieniły oblicze awangardy japońskiej. Wśród nich wyróżniają się działania m.in. Neo Dada, Zero Jigen, Hi Red Center, The Play, GUN (Grupa Ultra Niigata), Bikyōtō czy Provoke. Manifestujące się na wiele sposobów dążenia do pogodzenia pozornie przeciwstawnych postaw - indywidualizmu z kolektywizmem - okazały się ożywcze dla rozwoju japońskiej sztuki współczesnej.
Wystawa prezentuje dzieła, które poprzez poszukiwanie form i strategii wypowiedzi artystycznej adekwatnych do aktualnych czasów, uczyniły Japonię nowym ośrodkiem życia artystycznego.
Japonia w latach 50. i 60. XX wieku
Lata 50. i 60. XX wieku w Japonii charakteryzuje zawrotne tempo zmian. Przełomowe zdarzenia i przemiany, jakie miały wtedy miejsce, wywarły bezpośredni wpływ na dzisiejszą Japonię.
Kraj odradza się po koszmarze drugiej wojny światowej. Odbudowa i modernizacja kraju następuje w błyskawicznym tempie. Kryzys odchodzi w zapomnienie, a Japonia staje się wschodzącą potęgą gospodarczą i finansową. W 1964 roku odbywają się Letnie Igrzyska Olimpijskie w Tokio, a w 1970 roku światowa wystawy Expo’70.
Dynamika i energia zmian mają ogromny wpływ na ówczesną sztukę japońską. Nowe nurty, jakie pojawiły się w sztuce powojennej Japonii były odzwierciedleniem zachodzących zmian, wpływ na nie miała również atmosfera społeczno-kulturowa tamtych lat. Japończycy, którzy mieli w pamięci wojenną traumę, stawali się świadkami ogromnej siły rozwoju gospodarczego, która miała swoje ożywcze i pozytywne działanie, ale mającej również charakter niszczycielski. Wzrost ekonomiczny przyczynił się do wzbogacenia Japonii, ale był napędzany gwałtownie postępującą industrializacją. Fabryki powstające na całym terytorium Japonii powodowały zanieczyszczenie środowiska. Doprowadziło to do pojawienia się chorób związanych z zatruciem toksycznymi związkami. Zmieniający się krajobraz Japonii i jej społeczeństwo, miały bezpośredni wpływ na prace artystów tworzących ówcześnie sztukę współczesną.
Otwarcie Japonii na wpływy Zachodu stworzyło sprzyjające warunki dla rozwoju sztuki awangardowej. Artyści działający w kolektywach artystycznych zaczęli odchodzić od form narzucanych przez tradycyjne zhierarchizowane organizacje i stowarzyszenia na rzecz własnych, oryginalnych projektów. Artyści eksperymentowali z tradycyjną formą, asymilując zarówno elementy dawnej kultury japońskiej, jak i współczesne wpływy zachodnie (dadaizm, surrealizm, futuryzm, egzystencjalizm, ekspresjonizm). Ruchy awangardowe, których działanie wykraczało poza mury muzeów i galerii sztuki, przekraczały granice istniejących gatunków. Działalność kolektywów artystycznych przeniosła się na ulice, gdzie odbywały się różnego rodzaju działania artystyczne i happeningi.
Kolektyw artystyczny GUN
Kolektyw GUN (Group Ultra Niigata) powstał pod koniec lat 60. (w 1967 roku). Jego założycielami byli znajomi z czasów szkoły średniej, Maeyama Tadashi i Horikawa Michio. Miejscem powstania i działania grupy była prefektura Niigata, położona z dala od centrum działalności artystycznej, jakim w tym czasie było Tokio.
Początkowo grupa nosiła nazwę Niigata Contemporary Art Collective GUN (Niigata Gendai Bijutsu Shūdan GUN). Słowo GUN pochodziło od onomatopei gān (ガーン), przypominającej dźwięk gongu i wyrażającej pragnienie zrobienia dużego wrażenia. Później fotograf i współpracownik GUN, Mitsutoshi Hanaga, zinterpretował GUN jako akronim od Group Ultra Niigata, który grupa chętnie przyjęła.
Horikawa i Maeyama, chociaż przebywający z dala od Tokio, byli doskonale zaznajomieni z trendami w sztuce awangardowej ówczesnych czasów. Z rozwojem sztuki perfomatywnej mogli się zapoznawać dzięki takim magazynom jak Bijutsu techō. To właśnie artykuły zawarte w tym czasopiśmie podsunęły im pomysł wykorzystania krajobrazu do swojego performansu.
Prefektura Niigata charakteryzuje się wysokimi opadami śniegu, które utrzymują się nawet przez sześć miesięcy. W tym ponurym i trudnym klimacie śnieg symbolizuje nieustanną walkę i potencjalnie śmiertelne niebezpieczeństwo. Maeyama i Horikawa postanowili wykorzystać swoją sztukę do przekształcenia śnieżnego krajobrazu w coś nieoczekiwanie pozytywnego. W 1970 roku, dzięki pozwoleniom uzyskanym od lokalnego Ministerstwa Budowy, GUN wykonała po raz pierwszy swój happening, dzięki któremu grupa zdobyła rozgłos, jej prace zaczęły być rozpoznawane. 11 lutego 1970 roku członkowie kolektywu GUN użyli rozpylaczy do nawozu do rozpylenia kolorowych pigmentów na pokrytym śniegiem brzegu rzeki Shinano.
Kolektyw artystyczny The Play
The Play to kolektyw artystyczny z siedzibą w Kansai, organizujący happeningi od 1967 roku. Grupa działa do dziś, a jej członkowie nieustannie się zmieniają. Przez cały czas działania tego kolektywu w jego szeregach znalazło się ponad 100 osób, z czego część nie była nawet artystami. Obecnie w skład kolektywu wchodzi pięciu członków: Ikemizu Keiichi, Kobayashi Shinichi, Suzuki Yoshinobu, Nii Seiji i Miki Tetsuo.
Grupa nieustannie wypracowuje własne metody działań zbiorowych i sposoby ich przedstawienia. Wybierając wydarzenia do przedstawienia nie biorą pod uwagę jaki będzie ich ostateczny efekt. Nieprzerwany czas działania The Play wyróżnia tę grupę na tle innych, których prace zapisały się w historii sztuki japońskiej.
Prace grupy, tworzone zespołowo, ale również indywidualnie, pozostają najczęściej anonimowe, ponieważ jej członkowie nie przywiązują do tego wagi.
Członkowie The Play uważają, że nie można w pełni odróżnić sztuki od życia, są to obszary wzajemnie się przenikające. Swoje happeningi prowadzą „bez konkretnego powodu” w „naturalnych przestrzeniach plenerowych”, przyznając, że „lubią tylko nieskończony czas i przestrzeń pod gołym niebem”. Projekty tej grupy przedstawiają niezwykłe wydarzenia rozgrywające się w naturalnym otoczeniu, takie jak jazda na gigantycznej styropianowej tratwie po rzece, zabieranie owiec w podróż, budowanie wieży z bali na szczycie góry czy po prostu czekanie na uderzenie pioruna.
Niestety wiele z przedsięwzięć artystycznych podejmowanych przez grupę zakończyło się spektakularnym fiaskiem. Ogromne jajko wykonane z tworzywa sztucznego, które zwodowane u południowego wybrzeża Wakajamy, nigdy nie dotarło do celu, jakim było wybrzeże Stanów Zjednoczonych, znikając bez śladu na wodach oceanu. Projekt “Owca”, który zakładał spęd stada owiec z Kioto do Kobe, zakończył się po ośmiu dniach, w połowie drogi do Osaki. Jeszcze inny projekt, „Piorun”, który trwał 10 lat, zakładał budowę instalacji na szczycie wzgórza w pobliżu Kioto, w którą miał uderzyć piorun. Ponieważ przez trzy lata z rzędu grupa nie doczekała się uderzenia pioruna, postanowiono zakończyć projekt, kiedy tylko nastąpi uderzenie pioruna. Ostatecznie projekt porzucono, kiedy minęło 10 lat, a do uderzenia nie doszło. Jednak dla członków The Play, niezrażonych tymi niepowodzeniami, najważniejszy był sam akt twórczy oraz dobra zabawa, która temu towarzyszyła.
Kolektyw artystyczny Zero Jingen
Ta awangardowa grupa artystyczna powstała na początku lat 60. XX wieku w Nagoi. Jej założycielami byli Yoshihiro Katō i Shinichi Iwata. Według założycieli tej najbardziej radykalnej grupy z pośród trzech opisywanych w niniejszym dokumencie, sztuka była polem bitwy, a sam akt twórczy sposobem walki z otaczającą rzeczywistością, podlegającą zmianom.
Ich niezwykłe przedstawienia w miejscach publicznych (na ulicy, łaźni, środkach komunikacji czy w świątyniach) określane były mianem Rytuałów. Pierwszy Rytuał odbył się w styczniu 1963 w dzielnicy Sakae. Ten performans nazwano Haitsukubari kōshin (Pełzająca procesja). Był to wyraz buntu przeciwko coraz szybciej postępującej urbanizacji miast, w której całkowicie pomijano wpływ na życie ludzi. Korowód postaci pełzających przez ulicę miasta miał symbolizować nieistotność ludzkiego istnienia, zrównując je z brudem zalegającym na ulicach. Kolejne rytuały nawiązujące do innych problemów odbywało się w Tokio i innych miastach Japonii.
Członkowie grupy Zero Jigen wyrażali idee mające odzwierciedlać przemiany zachodzące w Japonii i konsekwencje coraz szybszego wzrostu gospodarczego. Ich występy zawierały elementy łączące elementy japońskich zwyczajów i rytuałów, takie jak kadzidełka, futony czy czerwono-białe liny symbolizujące pomyślność. Stosowano również przedmioty reprezentujące Zachód, takie jak kapelusze, garnitury i laski. Innym element stroju, który zakładali członkowie kolektywu, były maski przeciwgazowe, będące elementem sprzeciwu przeciwko skażeniu środowiska.
Happeningi prowadzone przez grupę były utrwalane na taśmie filmowej, co w ówczesnych czasach było nowością. Tworzono również dokumentację zdjęciową, którą zajmowali się wynajęci na tę okazję.
Grupa była również związana z rozkwitającym podziemnym ruchem filmowym, a jej członkowie pojawili się w wielu dziełach awangardowych filmowców.
Bibliografia
Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki (b. d.), Między kolektywizmem a indywidualizmem -
awangarda japońska w latach 50. i 60. XX wieku, https://zacheta.art.pl/pl/wystawy/awangarda-japonska
Monika Redzner (2012, 9 grudnia), history: a short story of 1960s, japanese contemporary art, http://contemporaryjapaneseart.blogspot.com/2012/12/art-history-part2.html
Barbara Pollack (2019, 14 marca), ‘Not Many People Saw the Work’: Members of 1970s Japanese Avant-Garde Collective GUN on Painting a Snow-Covered Riverbed and Sending Stones to Nixon, ARTnews, https://www.artnews.com/art-news/artists/gun-collective-japan-society-reiko-tomii-12140/
Jason Farago (2019, 11 kwietnia), Three Radical 1960s Visions, Far From the Tumult of Tokyo, The New York Times Art Review, https://www.nytimes.com/2019/04/11/arts/design/radicalism-in-the-wilderness-japanese-artists.html
Julia Fore (2019, 3 kwietnia), The Unknown Artists Who Made Radical Art on the Fringes of 1960s Japan, Artsy, https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-unknown-artists-made-radical-art-fringes-1960s-japan
Shūhei Hosoya (b.d.), Zero Jigen, Collaborative Cataloging Japan, https://www.collabjapan.org/zero-jigen
Shūhei Hosoya (b.d.), Archive of action: Zero Jigen’s media strategy and image amplification, Collaborative Cataloging Japan, https://www.collabjapan.org/essay-shuhei-hosoya-zero-jigen-english
Reiko Tomii (b. d.), Localizing Socially Engaged Art: Some Observations on Collective Operations in Prewar and Postwar Japan, Field – A Journal of Socially Engaged Art Criticism, http://field-journal.com/issue-7/localizing-socially-engaged-art-some-observations-on-collective-operations-in-prewar-and-postwar-japan
Cleo Roberts (2019, 11 marca), Radicalism Revisited: An Interview with Art Historian Reiko Tomii, Frieze, https://www.frieze.com/article/radicalism-revisited-interview-art-historian-reiko-tomii-1
